Mỗi độ hè về, khi ve kêu và hoa phượng đỏ rực sân trường, cũng là lúc hàng triệu học sinh Việt Nam bước vào một “cuộc chiến” lớn: kỳ thi chuyển cấp, kỳ thi tốt nghiệp, đặc biệt là kỳ thi đại học. Người ta gọi đó là “mùa thi”, nhưng với không ít bạn trẻ, nó giống như mùa của khủng hoảng, của lo âu và nước mắt. Có em học ngày học đêm, có em uống thuốc bổ thần kinh, có em phải nhập viện vì suy sụp…
Và đau lòng hơn cả, có em chọn cách tự kết liễu cuộc đời chỉ vì không chịu nổi sức ép từ kỳ vọng của gia đình và xã hội. Đâu là nguyên nhân của tình trạng ấy? Phải chăng thi cử – vốn dĩ là một phần tất yếu của giáo dục – đang bị biến dạng thành cuộc sát hạch khắc nghiệt, làm tăng áp lực lên tâm hồn non trẻ?
Thi cử là cần thiết – nhưng đang bị “Áp lực hóa”
Việc tổ chức thi cử không phải là điều sai, ngược lại, nó là cơ chế cần thiết để phát hiện và chọn lọc nhân tài cho xã hội. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ: ở Việt Nam, thi cử đang bị thần thánh hóa quá mức. Nhiều bậc phụ huynh xem kỳ thi đại học như “sinh tử” của đời con, như một “bước ngoặt danh dự” của gia đình. Câu hỏi: “Con thi được mấy điểm?” đôi khi quan trọng hơn câu hỏi: “Con có khỏe không?”
Quan niệm “phải vào đại học bằng mọi giá”
Một áp lực vô hình mà khốc liệt không thể phủ nhận, đại học là con đường tốt để phát triển, nhưng nó không phải là con đường duy nhất. Tuy vậy, ở Việt Nam, nhiều năm qua, hình ảnh “sinh viên đại học” đã trở thành biểu tượng của thành công và địa vị. Học nghề, đi làm sớm, hay khởi nghiệp sớm – những hướng đi khác – vẫn chưa được xã hội nhìn nhận đúng mức. Chính vì áp lực “phải vào đại học” này, không ít em rơi vào trạng thái so sánh, mặc cảm, thậm chí trầm cảm. Khi thất bại trong kỳ thi, các em dễ cảm thấy mất phương hướng, thất vọng, thậm chí coi đó là “kết thúc cuộc đời”.
Nhìn sang các nước phát triển
Một cách tiếp cận khác về giáo dục và thi cử. Tại nhiều quốc gia tiên tiến như Phần Lan, Hà Lan, Thụy Điển, Nhật Bản, Singapore… giáo dục không phải là cuộc chạy đua thành tích, mà là hành trình giúp mỗi học sinh khám phá và phát triển tiềm năng riêng.
Nên chăng hướng tới cải cách tích cực cho giáo dục Việt Nam?
Nếu muốn thoát khỏi vòng xoáy thi cử nặng nề và tìm lại bản chất của giáo dục tức là giáo dưỡng con người. Việt Nam cần can đảm đổi mới ở nhiều khía cạnh:
- Thay đổi quan niệm xã hội
- Cải cách nội dung thi cử
- Đưa tư vấn tâm lý học đường thành bắt buộc
- Đa dạng hóa hướng đi sau trung học
- Đổi mới đào tạo giáo viên
Tóm lại: Thi cử không phải là “cuộc chiến”, hãy để nó trở thành “lễ hội trưởng thành”. Thi cử sẽ luôn là một phần của giáo dục, nhưng chúng ta có quyền lựa chọn cách tổ chức nó. Hãy biến kỳ thi trở thành dịp để học sinh thể hiện bản thân, chứ không phải để bị áp lực đến mức tuyệt vọng.
Hãy giúp các em hiểu rằng: thất bại trong một kỳ thi không phải là thất bại trong cuộc đời. Một nền giáo dục thành công không phải là nơi có nhiều thủ khoa, mà là nơi mọi học sinh đều được phát triển theo cách riêng của mình, và cảm thấy hạnh phúc trên hành trình đó.
Anthony Nguyễn Chân Hồng. OH